historia placów zabaw

Historia placów zabaw cz. III

Wielu niebanalnych i intrygujących przykładów na zagospodarowanie miejsca zabaw dziecięcych dostarczyły lata 60. i 70. XX wieku. Plac zabaw w otoczeniu roślin to prawdziwy raj dla dzieci. Ten naturalny materiał poprawia wygląd otoczenia, reguluje wilgotność powietrza, chroni przed nadmiernym słońcem, a także tworzy korzystny mikroklimat. Najlepsi architekci krajobrazu eksperymentowali nad różnorodnymi formami przestrzennymi, które w czasach wszechobecnej typizacji wydawały się wręcz surrealistyczne. Autorskie koncepcje swobodnie interpretujące otaczający krajobraz były pozbawione sztywnych, ograniczających zasad – można tu mówić o początkach łączenia placów zabaw z otoczeniem, próbach ‘oswajania’ przestrzeni.

Czołowi architekci lat 60. i 70. XX wieku

Jednym z najbardziej znanych przedstawicieli tego nurtu był amerykański architekt krajobrazu M. Paul Freidberg. Poprzez swoje działania polegające na wprowadzeniu do przestrzeni miasta funkcji zabawy, sprawił, że miejskie place i skwery nabrały nowego znaczenia gdyż połączył je z placami zabaw by tworzyły jednolity, integralny system.

Kolejna postać próbująca zintegrować tkankę miasta z przestrzeniami dla dzieci był holenderski architekt krajobrazu Aldo Van Eyck. Poprzez umieszczanie pojedynczych urządzeń zabawowych w różnych częściach miasta – chciał przypomnieć mieszkańcom o funkcji zabawy, a stosując materiały typowe dla środowiska miejskiego (beton, metal) na placach zabaw pragnął stworzyć płynne przejście pomiędzy tymi dwoma przestrzeniami.

Isamu Noguchi to znany amerykański artysta, projektant i architekt krajobrazu japońskiego pochodzenia, który tworzył projekty placów zabaw z małą architekturą w formie bardziej przypominającej rzeźbę, niż zwyczajne urządzenie zabawowe – ciekawe kształty miały być bodźcem do kreatywnej zabawy. Jego koncepcje cechowały się większym powiązaniem z przyrodą tak, by plac zabaw nie był całkowicie wyodrębnionym elementem środowiska naturalnego.

 Jeśli chciałoby się podsumować 70. lata XX wieku biorąc pod uwagę sposoby projektowania przestrzeni zabawowych dla dzieci – to z pewnością był to czas dla koncepcji indywidualnie traktujących każdą przestrzeń oraz integrujących się z tą przestrzenią. Oryginalne wzornictwo, choć niewątpliwie pozostaje aktualne nie tylko w kontekście kształtowania przestrzeni zabawowych, musiało ustąpić masowej produkcji i placom zabaw ‘z katalogu’  (Czałczyńska – Podolska, 2009).

Standaryzacja placów zabaw

Dalsza historia była kontynuacją standaryzacji pod przykrywką zwiększania bezpieczeństwa, poprawy jakości kolorystyki i materiałów na placach zabaw. 1979-1990 to lata intensywnych badań nad wyżej wspomnianymi aspektami. Indywidualnie projektowane urządzenia zastępowano nowymi, kolorowymi, wykonanymi z bezpiecznych materiałów konstrukcjami, które na ogół ustawiano na pustym, płaskim placu, nie łącząc ich z otoczeniem. W ten sposób tworzono przestrzenie zamknięte, jak gdyby wykrojone z krajobrazu. Na wyznaczanie światowych standardów w kreowaniu przestrzeni zabaw dla dzieci – duży wpływ miała skandynawska firma Kompan, która pod koniec lat 80 podbiła Europę. Skandynawowie proponowali schematyczne, modułowe rozwiązania – urządzenia w jasnych kolorach, inspirowane wybranymi tematami. Przedstawiciele opozycji wobec modułowego placu zabaw nie kazali długo czekać na nowe pomysły.

Nature playground

 Nature/natural playground – to koncepcja oparta o ideę przygodowego placu zabaw, a także ogrodu działkowego dla dzieci.  Powstawały założenia ‘z naturą w roli głównej’ – edible gardens (ogrody jadalne), butterfly gardens (ogrody motyli), czy urban children farm garden (miejskie farmy dla dzieci). Place zabaw, jako przestrzenie ogrodowe dla dzieci wyrosły na podbudowie tzw. ogrodów schreberowskich. W latach 60. XIX wieku niemiecki lekarz pediatra Gottlieb Moritz Schreber na podstawie swoich spostrzeżeń dotyczących istotnego wpływu otoczenia na rozwój i zdrowie dziecka, rozpoczął propagowanie ogrodów przede wszystkim jako miejsca zabaw dziecięcych, a dopiero później jako obszarów produkcyjnych.

Wybuch II wojny światowej i problemy żywieniowe społeczeństwa odsunęły schreberowkie idee na dalszy plan i ustanowiły funkcje produkcyjne ogródków działkowych jako nadrzędne. II połowa XX wieku to czas, kiedy prawie całkowicie zapomniano o znaczeniu ogrodów działkowych, jako istotnych przestrzeni rekreacyjnych dla dzieci, współcześnie kojarzy się je głównie z rekreacją osób dorosłych.  Tematyczne place zabaw pod postacią ogrodów wróciły do łask w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej na przełomie XX i XXI wieku.  Ich rozwój opierał się o istniejące na terenach szkół i przedszkoli ogródki – edible garden (ogródki jadalne) oraz children farm garden (dziecięce farmy) to tematyczne, edukacyjne place zabaw. W przypadku tych pierwszych dzieci pod opieką instruktorów zajmują się uprawą i pielęgnacją roślin, z których później przygotowują posiłki. Na dziecięcych farmach natomiast, zabawa związana była z tematem pracy w wiejskim gospodarstwie oraz kontaktem ze zwierzętami.

Model współczesnego placu zabaw

Na przełomie XX i XXI wieku oprócz opozycyjnych koncepcji przestrzeni zabawowych – ostatecznie ukształtował się model współczesnego placu zabaw. Na przykładzie Stanów Zjednoczonych i Europy możemy mówić o wspólnych cechach, wywodzących się z tradycyjnego placu zabaw – wykorzystanie katalogowych modeli oraz zieleni, lokalizacja na terenie miejskiego, czy osiedlowego parku/skweru. Przyglądając się jednak bliżej, widać wyraźną różnicę w nurtach spotykanych na tych dwóch, różnych kontynentach.

Amerykańskie place zabaw integrują całe społeczności, są ‘sercem parku’ zapewniającym ludziom całodzienną rozrywkę bez względu na ich narodowość, wykształcenie i status społeczny. W Europie rzecz ma się nieco inaczej. Plac zabaw, to najczęściej wydzielona, niezwiązana z otoczeniem przestrzeń z urządzeniami do zabawy dla dzieci, która nie uwzględnia potrzeby integracji nie tylko społeczności, ale nawet samych rodzin. Przestrzenie tworzące spójną całość z naturalnym krajobrazem otoczenia są niestety nadal rzadkością.  Zawężone formy aktywności na współczesnych placach zabaw skłaniają do poszukiwania nowych rozwiązań w dwóch kierunkach – albo idzie się w stronę przygodowych placów zabaw, albo też pozostaje przy tradycyjnych urządzeniach zabawowych, tyle tylko, że wzbogaconych w bardziej zaawansowane technologicznie rozwiązania . Przykładem pierwszego kierunku, gdzie przestrzeń ma pobudzać dziecięcą wyobraźnię i kreatywność są konstrukcyjne place zabaw (imagination playground), gdzie przestrzeń tworzona jest przez dzieci za pomocą mobilnych, łatwych w montażu elementów. Taka forma posiada wielu zwolenników na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, być może dlatego, iż na terenie całego kraju istnieją tylko dwa przygodowe place zabaw z prawdziwego zdarzenia. Głównie ze względów ekonomicznych oraz prawdopodobnie – ze względów bezpieczeństwa.

Drugi kierunek to elektroniczne place zabaw, gdzie stare urządzenia zastępowane są przez ich odpowiedniki nowej generacji. I.play (Playdale), ADA, Neos (Playword System), Icon (Kompan) – to przykłady placów opartych głównie na koncepcji zabawy indywidualnej, podobnie jak w świecie gier komputerowych. Praktycznie brak tu możliwości integracji z innymi dziećmi, rozwiązania powtarzają się i stają przewidywalne (Czałczyńska – Podolska, 2009).

Przyglądając się historii dziecięcych placów zabaw zauważamy jak wiele różnych koncepcji pojawiało się na przestrzeni lat. Jedne bardziej trafne, inne miej – żadna jednak nie wydaje się być idealna. Podsumowując można stwierdzić, iż najkorzystniejszym placem zabaw będzie taki, w którym przestrzeń traktuje się indywidualnie, wykorzystuje materiały i struktury występujące w otoczeniu, a urządzenia zabawowe (jeśli będą) będą tylko jednym z wielu elementów. Uwzględniana będzie integracyjna funkcja miejsca oraz możliwość kreatywnego tworzenia, prostota i naturalny pociąg człowieka (a więc i dziecka) do natury.

To był ostatni artykuł z cyklu Historia Placów Zabaw.

Literatura
  • Czałczyńska – Podolska M. 2009. Ewolucja Placu zabaw. Koncepcja dla dzieci w Europie i Stanach Zjednoczonych. Przestrzeń i forma ’13, [on-line: http://www.pif.zut.edu.pl/pif-13_pdf/B-01_Czalczynska-Podolska.pdf ; data wejścia: 05.12.2012]
  • Fot. 1. Place zabaw z lat 70. XX wieku (Dahlia Rideout [w:] http://www.divinecaroline.com/22106/84399-playgrounds-70-s/2; 2012)
  • Fot. 2. Plac zabaw w Waszyngtonie, wg koncepcji M. Paula Friedberga, 1968 (Architektur für Kinder – Spielplätze [w:] http://www.architekturfuerkinder.ch/; 2012)
  • Fot. 3. Plac zabaw autorstwa Van Eyck’a, Amsterdam, 1968 (Architektur für Kinder – Spielplätze [w:] http://www.architekturfuerkinder.ch/; 2012)
  • Fot. 4. Przestrzeń „przed” i „po”- plac zabaw autorstwa Van Eyck’a, Amsterdam, 1948 (Architektur für Kinder – Spielplätze [w:] http://www.architekturfuerkinder.ch/; 2012)
  • Fot. 5. Isamu Noguchi, 1941 (Architektur für Kinder – Spielplätze [w:] http://www.architekturfuerkinder.ch/index.php?/pioniere/isamu-noguchi/; 2012)
  • Fot. 6. Play Mountain,1933 – pierwszy plac zabaw Isamu Noguchiego (Architektur für Kinder – Spielplätze [w:] http://www.architekturfuerkinder.ch/index.php?/pioniere/isamu-noguchi/; 2012)
  • Fot. 7. Half Moon Bay, Kalifornia – plac zabaw typu children farm garden (Czałczyńska – Podolska [w:] http://www.pif.zut.edu.pl/pif13_pdf/B01_Czalczynska- Podolska.pdf; 2012)
  • Fot. 8. Przykład konstrukcyjnego placu zabaw (Czałczyńska – Podolska [w:] http://www.pif.zut.edu.pl/pif-13_pdf/B01_Czalczynska-Podolska.pdf; 2012)
  • Fot. 9. Elektroniczny plac zabaw (Czałczyńska – Podolska [w:] http://www.pif.zut.edu.pl/pif-13_pdf/B01_Czalczynska-Podolska.pdf ; 2012)